Co to jest subsydiarny akt oskarżenia?

Kiedy z różnych przyczyn organy ścigania nie wniosły wobec podejrzanego aktu oskarżenia do sądu pokrzywdzony ma możliwość oskarżenia innej osoby o popełnienie przestępstwa wnosząc bezpośrednio do sądu aktu oskarżenia. Jest to tzw. subsydiarny akt oskarżenia. Po zawiadomieniu organów ścigania o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa może zdarzyć się sytuacja, że organ albo wcale nie podejmie się prowadzenia postępowania, odmawiając jego wszczęcia lub podejmie się jego prowadzenia a następnie w jego trakcie postępowanie to zostaje przez prokuratora umorzone. Z oczywistych względów może to być sytuacja niepożądana dla pokrzywdzonego domagającego się ukarania sprawcy.

Aby móc wnieść subsydiarny akt oskarżenia do sądu trzeba przestrzegać określonej procedury i przestrzegać wymagań sformułowanych w tym względzie przez Kodeks postępowania karnego.  Jeśli istnieje ryzyko umorzenia postępowania warto zastanowić się nad pomocom adwokata lub radcy prawnego, który może pomóc w przygotowaniu subsydiarnego aktu oskarżenia.

Kiedy nie można wnieść subsydiarnego aktu oskarżenia?

Trzeba zaznaczyć w pewnym uproszczeniu, że przestępstwa podzielić można na przestępstwa ścigane z urzędu (np. oszustwo lub prowadzenie pojazdu pod wpływem) oraz przestępstw ścigane z oskarżenia prywatnego (np. zniesławienie lub zniewaga). Podział ten decyduje także o tym, że subsydiarny akt oskarżenia może zostać wniesiony, po spełnieniu określonych przesłanek, tylko i wyłącznie w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego. W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego mamy bowiem do czynienia ze specyficznym trybem ścigania sprawcy zniesławienia lub zniewagi. Jest to tzw. tryb prywatno -skargowy i w przypadku tych przestępstw pokrzywdzony może wnieść jedynie prywatny akt oskarżenia.

O co można oskarżyć za pomocą subsydiarnego aktu oskarżenia?

To pytanie może budzić pewne zdziwienie, że formułujemy je już w tym miejscu. Adwokaci i radcowie prawni z naszej kancelarii często spotykają się z sytuacją, w której sprawa trafia do prawnika do przygotowania subsydiarnego aktu oskarżenia na ostatnią chwilę. Adwokat lub radca prawny nie ma wówczas zbyt dużo czasu aby zapoznać się ze sprawą, podejmowanymi przez organy procesowego lub sąd w tej sprawie decyzjami. Sięgając po subsydiarny akt oskarżenia możemy w ramach tej instytucji stawiać oskarżonemu zarzuty jednie o czyn, w zakresie którego to czynu prokurator odmówił wszczęcia postępowania bądź postępowanie umorzył, a nie o żaden inny czyn, nawet jeśli dotyczyłby tej samej osoby. Innymi słowy, formułując subsydiarny akt oskarżenia musimy poruszać się w granicach tych zachowań, o popełnieniu których pokrzywdzony zawiadomił organy ścigania. Dlatego też, decydując się na złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, zwłaszcza w sprawach gospodarczych na styku prawa gospodarczego i karnego, trzeba być przygotowanym, że ostatecznie trzeba będzie skorzystać z instytucji jaką jest subsydiarny akt oskarżenia. Warto zatem pamiętać, że złożone przez nas zawiadomienie o przestępstwie może skończyć się koniecznością samodzielnego oskarżania sprawcy czynu przed sądem.

Kiedy można wnieść subsydiarny akt oskarżenia?

To kiedy pokrzywdzony może wnieść subsydiarny akt oskarżenia szczegółowo regulują przepisy Kodeksu postępowania karnego.  Dla pewnego uproszczenia można wskazać, że aby móc wnieść subsydiarny akt oskarżenia po pierwsze zarzucany sprawcy czyn musi podlegać ściganiu publicznemu, a po drugie zostały wyczerpane kroki przysługujące pokrzywdzonemu na etapie postępowania przygotowawczego. W praktyce odbywa się to tak, że jeśli prokurator umorzy postępowanie należy zażalić takie postanowienie do sądu, który to sąd może utrzymać zaskarżone postanowienie w mocy, może je także uchylić, co leży w interesie pokrzywdzonego oczywiście, i przekazać sprawę do dalszego prowadzenia w postępowaniu przygotowawczym.

Sąd w swoim postanowieniu podaje powody uchylenia postanowienia o umorzeniu, a w miarę potrzeby wskazuje okoliczności, które zdaniem sądu należy wyjaśnić lub wskazuje jakie należy jeszcze przeprowadzić czynności. Wskazania sądu są wiążące dla prokuratora. Widać od razy, jak ważne jest właściwe sformułowanie i przygotowanie zażalenia gdyż na jego podstawie sąd może nakazać prokuratorowi dokonanie określonych czynności (np. przesłuchanie świadków lub powołanie biegłych) na czym szczególnie może zależeć pokrzywdzonemu.

Jeżeli w wyniku uchylenia postanowienia i przeprowadzeniu czynności jakie miały być przeprowadzone i wyjaśnieniu okoliczności wskazanych przez sąd organy procesowe nadal nie widzą podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, prokurator wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. To postanowienie podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W przypadku utrzymania przez prokuratora nadrzędnego w mocy drugiego postanowienia o umorzeniu postępowania wówczas dopiero otwiera się droga do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.

Art. 331. [Termin sporządzenia i wniesienia do sądu]
§ 1. W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia.
§ 2. Organ, o którym mowa w art. 325d, może wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu, chyba że prokurator postanowi inaczej.
§ 3. Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, termin wymieniony w § 1 wynosi 7 dni.
§ 4. W sprawie, w której wobec podejrzanego stosowane jest tymczasowe aresztowanie, akt oskarżenia należy wnieść nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka.

Ważny jest także sam termin w jakim możemy wnieść subsydiarny akt oskarżenia. Termin na wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia jest terminem prekluzyjnym i nie podlega on przewróceniu, nawet wówczas kiedy do jego uchybienia doszło bez winy pokrzywdzonego.

Art. 55. [Subsydiarny oskarżyciel posiłkowy] § 1. W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu prokuratora nadrzędnego o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 3a i art. 396a nie stosuje się.
§ 2. Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata, radcę prawnego albo radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i art. 333 § 1.
§ 2a. O wniesieniu aktu oskarżenia zawiadamia się innych pokrzywdzonych znanych sądowi.
§ 3. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania.
§ 4. Do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wstąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Postępowanie toczy się wówczas z oskarżenia publicznego, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego, o którym mowa w art. 54. Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalne jedynie za zgodą pokrzywdzonego, który wniósł akt oskarżenia, a w razie przyłączenia się do postępowania pokrzywdzonego, o którym mowa w § 3 – również tego pokrzywdzonego.

Z zacytowanego wyżej przepisu kpk wyłania się jeszcze jedna ważna informacja. Subsydiarny akt oskarżenia może sporządzić i podpisać tylko adwokat lub radca prawny.

Jaki jest koszt wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia?

Wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia podlega opłacie w wysokości 300 zł.

Z jakimi kosztami należy się liczyć w przypadku uniewinnienia oskarżonego?

W przypadku, w którym wniesiono subsydiarny akt oskarżenia ale prokurator przystąpił do toczącego się postępowania w charakterze oskarżyciela publicznego wówczas postępowanie toczy się z urzędu i koszty procesu w przypadku uniewinnienia oskarżonego ponosi Skarb państwa. Z kolei w sytuacji, w której prokurator nie podejmie się roli oskarżyciela publicznego obok pokrzywdzonego, który pełni funkcję oskarżyciela posiłkowego, sąd w przypadku uniewinnienia oskarżonego może nałożyć na oskarżyciela posiłkowego opłatę w wysokości od 60 zł do 240 zł.

Ponadto. zgodnie ze znowelizowanymi przepisami w zakresie subsydiarnego aktu oskarżenia sąd ma obowiązek zawiadamiać innych znanych mu pokrzywdzonych o złożonym akcie subsydiarnym, którzy w sytuacji przyłączenia się do toczącego się postępowania również zobowiązani są dokonać zryczałtowanej kwoty wydatków w wysokości 300 zł. Przy czym podkreślić należy, iż obecnie cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalne nie tylko za zgodą pokrzywdzonego, który wniósł akt oskarżenia, ale także i pokrzywdzonego, który dołączył do sprawy.

Niewątpliwie po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego w 2019 r. droga do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia została dla pokrzywdzonego wydłużona. Nie mniej jednak w przypadku spełnienia określonych powyżej przesłanek, w sytuacji w której w opinii pokrzywdzonego warto pokusić się o wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia bądź też rozważyć przyłączenie się w charakterze oskarżyciela posiłkowego do toczącego się postępowania należy skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika tj. radcy prawnego lub adwokata, który nie tylko sporządzi subsydiarny akt oskarżenia ale będzie wręcz niezbędnym wsparciem w zakresie dokonywanych przed sądem czynności procesowych.