Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie

Osobie zatrzymanej przysługuje od Skarby Państwa odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwe niesłuszne zatrzymanie. Podstawa dochodzenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia za niesłuszne zatrzymanie wynika z art. 552 § 4 KPK. O tym, czy zatrzymanie było niesłuszne decyduje sąd. Podkreślenia wymaga fakt, że w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie ustalaniu podlega to, czy owo zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne.

Sąd Najwyższy wskazał (Uchwała SN z dn. 23.05.2006, I KZP 5/06), że:

„przy ocenie kwestii niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w rozumieniu art. 552 § 4 KPK sąd powinien mieć na uwadze, czy zastosowanie tego środka przymusu procesowego nastąpiło z obrazą przepisów rozdziału 27 KPK, a tym samym, czy spowodował on dolegliwość, jakiej osoba zatrzymana nie powinna była doznać, analizując to zagadnienie w aspekcie całokształtu okoliczności zaistniałych w sprawie, w której doszło do zatrzymania, a znanych w dacie orzekania w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia, w tym także z uwzględnieniem prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której nastąpiło zatrzymanie, jeżeli już zapadło”.

Dodatkowo, co warto także przytoczyć, zdaniem Sądu Najwyższego:

„na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. rekompensowane mogą być jedynie szkoda i krzywda, będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. Jeżeli natomiast w wyniku sposobu wykonania środka przymusu doszło do dalszych szkód, w szczególności takich, które powodują, że aresztowany czy zatrzymany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, nic nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu od Skarbu Państwa renty (art. 444 § 2 k.c.), także w postaci skapitalizowanej (art. 447 k.c.), na drodze procesu cywilnego”

(postanowienie SN z dnia 7 lutego 2007 r., V KK 61/06)

Czy w każdym przypadku zatrzymania można żądać odszkodowania i zadośćuczynienia?

Odpowiedź na to pytanie musi zostać rozpoczęta od wskazania, że po pierwsze sąd musi ustalić, że zatrzymanie osoby było „niewątpliwie” niesłuszne. Nawet uznanie, że doszło do zatrzymania osoby w sposób nieprawidłowy nie będzie zawsze pozwalało na wystąpienie z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Po drugie, rozróżnić trzeba samo pojęcie odszkodowania od zadośćuczynienia. Żądać odszkodowania będzie można jedynie wówczas, gdy w związku z zatrzymaniem wystąpiła po stronie zatrzymanego szkoda majątkowa i to zarówno rozumiana jako rzeczywista strata, uszczerbek majątkowy ale także szkoda rozumiana jako utracone korzyści. Zadośćuczynienie z kolei oznacza rekompensatę finansową za poniesioną krzywdę, której charakter oraz rozmiar będzie podlegał każdorazowej ocenie w odniesieniu do określonego stanu faktycznego. W związku z tym końcowe rozstrzygnięcie sądu sprowadzać się będzie do zbadania i ustalenia czy doszło do niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, a jeśli tak to w jakiej wysokości osoba zatrzymana poniosła szkodę w związku z tym zatrzymaniem oraz czy wiązało się to z krzywdą.

Przyznanie odszkodowania oraz zadośćuczynienia może nastąpić jedynie na wniosek. Wniosek należy złożyć w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie zatrzymanego.

Jak podkreślił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu z dnia 24.10.2018 (II AKa 272/18):

„roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za szkody i krzywdy wynikłe z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania (art. 552 § 4 k.p.k.), tak jak inne przewidziane w Rozdziale 58 kodeksu, ma charakter cywilnoprawny tyle, że jest dochodzone w postępowaniu karnym, a termin z art. 555 k.p.k. do wystąpienia z takim żądaniem jest cywilnoprawnym terminem przedawnienia do którego mają zastosowanie przepisy art. 117 § 2 k.c. i art. 5 k.c.”

Roszczenie o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie przedawniają się z upływem roku od dnia zwolnienia, a w przypadku wykroczeń, w terminie 6 miesięcy.