Co mi grozi za wyłudzenie kredytu?

Oszustwo kredytowe – co warto wiedzieć o tym przestępstwie?

Korzystanie z kredytów, pożyczek czy innych instrumentów finansowych jest dziś właściwie powszechne – szczególnie wśród prowadzących własną działalność gospodarczą bądź borykających się z problemami finansowymi. Jednak zawsze przy udzielaniu kredytu – bądź innych, tego rodzaju, świadczeń – banki i inne instytucje finansowe dokładnie weryfikują sytuację wnioskodawcy, w tym chociażby wysokość uzyskiwanych przez niego dochodów. W związku z tym należy przedłożyć szereg różnego rodzaju dokumentów lub oświadczeń. Ich sfałszowanie pociąga za sobą daleko idące skutki karne, określone przede wszystkim w ramach tzw. przestępstwa oszustwa kredytowego.

Co to jest oszustwo kredytowe – najważniejsze informacje

Przestępstwo tzw. oszustwa kredytowego zostało określone przez ustawodawcę w art. 297 Kodeksu karnego. Jednak już teraz warto wskazać, że przepis ten dotyczy nie tylko tego typu czynów, jak oszustwa kredytowe, ale w istocie szerokiego wachlarzu różnego rodzaju – mówiąc kolokwialnie – „przekrętów” finansowych. Od nieuczciwego uzyskania kredytów i pożyczek pieniężnych, przez gwarancje, akredytywy dotacje i subwencje, aż po potwierdzenie przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego.

§ 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.

§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

Zgodnie z art. 297 § 1 Kodeksu karnego kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznym jedno z powyżej wymienionych świadczeń przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Ta sama kara została przewidziana dla tego, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1 omawianego przepisu, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.

Wobec tego właściwie nie ma wątpliwości, że penalizując różnego rodzaju oszustwa finansowe ustawodawca chce chronić uczciwość obrotu tego rodzaju instrumentami oraz wzajemne zaufanie uczestników rynku. Tym samym omawiane tu przestępstwo jest jednym z najistotniejszych z punktu widzenia zabezpieczenia prawidłowych zasad nawiązywania stosunków gospodarczych. Stąd warto bliżej poznać zasady, na jakich ponosi się odpowiedzialność karną za omawiane tu przestępstwo.

Na czym polega oszustwo kredytowe?

Oszustwo kredytowe, o którym mowa w art. 297 k.k. polega przede wszystkim na podejmowaniu celowych działań oszukańczych, których celem jest uzyskanie kredytu lub pożyczki lub też innych instrumentów finansowych na podstawie dokumentów nieprawdziwych lub nierzetelnych. Sprawcą oszustwa kredytowego może być także osoba, która posługuje się dokumentami nierzetelnymi lub nieprawdziwymi w postępowaniu o udzielenie dotacji lub subwencji lub w procesie udzielenia zamówienia publicznego.

Kto może popełnić przestępstwo oszustwa kredytowego?

Oszustwo kredytowe lub oszustwo dotacyjne może zostać popełnione przez każdą osobę. Jest to przestępstwo powszechne. Sprawcą może być sam wnioskodawca lub każda inna osoba, która w związku z chęcią uzyskania określonych środków finansowych składa nierzetelne lub fałszywe czy podrobione dokumenty. Ale sprawcę oszustwa może być także osoba, która działa w celu aby to inna osoba uzyskała kredyt, dotacje lub zamówienie publiczne. Będzie to na przykład członek zarządu składający w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego nierzetelne dokumenty.

Trzeba wskazać, że oszustwo kredytowe jest przestępstwem umyślnym i może być popełnione jedynie z zamiarem bezpośrednim. Sprawca musi mieć świadomość, że dokumenty którymi się posługuje są nierzetelne lub sfałszowane. Można być także pomocnikiem w popełnieniu takiego przestępstwa.

Kiedy mówimy o wyłudzeniu kredyt?

Bardzo często sprawcy tych przestępstw kierują się tym, że kredyt lub pożyczkę będą chcieli spłacić. Jednakże z uwagi na określoną sytuację nie mogą uzyskać lub przedstawić określonych dokumentów albo nie będą mogli uzyskać określonego finansowania bo dokumenty, którymi dysponują nie pozwolą na udzielenie kredytu lub pożyczki. Do popełnienia przestępstwa oszustwa kredytowego dochodzi niezależnie od tego czy instytucja kredytowa lub instytucja finansująca udzieliła kredytu i czy zostały wypłacone środki. Nie ma też znaczenia, że nawet jeśli kredyt został wypłacone kredytobiorca go regularnie spłaca. Oszustwo kredytowe lub oszustwo dotacyjne jest przestępstwem formalnym, nie ma znaczenie dla odpowiedzialności karnej wystąpienie skutku w postaci udzielenia kredytu czy wypłaty dotacji.

Ważne w tym miejscu jest także wskazanie, że aby popełnić przestępstwo oszustwa kredytowego trzeba posłużyć się dokumentem o istotnym znaczeniu Dokument o istotnym znaczeniu dla uzyskania określonego instrumentu finansowego. Nie będzie sprawcą oszustwa kredytowego osoba, która przerobiła lub podrobiła każdy dokument ale tylko ta osoba, która posłużyła się dokumentem o istotnym znaczeniu, tj. ważnym bez którego takie finansowanie nie mogłoby być udzielone np. zaświadczenie o zarobkach, oświadczenie o posiadanych aktywach itp.

Jak chodzi o wykładnię określenia „dokument” należy odwołać się do art. 115 § 14 Kodeksu karnego, w który ustawodawca zawarł definicję legalną tego określenia. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Oczywiście definicja ta – jako zawarta w części ogólnej Kodeksu karnego – znajduje zastosowanie także na gruncie regulacji odnoszących do przestępstwa oszustwa. Niestety tego rodzaju definicja nie została opracowana dla użytego w art. 297 § 1 k.k. terminu „pisemne oświadczenie”. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 października 2018 roku, sygn. akt II KK 73/18 słusznie przyjął, że przez takie oświadczenie należy rozumieć wypowiedź skonkretyzowanej osoby (nie musi być nią sprawca przestępstwa), która została zamieszczona na piśmie.

Przymiotniki, którymi określono, jakie warunki musi spełniać dokument lub pisemne oświadczenie należy wykładać zgodnie z ich słownikowym znaczeniem. Jednocześnie należy pamiętać – co również podnosi się w orzecznictwie – że „nierzetelność” dokumentu musi wynikać z jego treści. Stąd uznaje się, że o nierzetelności dokumentu bądź pisemnego oświadczenia nie może przesądzić ich nieuczciwe użycie, przy założeniu, że sama ich treść jest prawidłowa i zgodna z prawdą.

Czy mogę uniknąć kary za oszustwo kredytowe?

Ustawodawca przewidział także możliwość uniknięcia kary za oszustwo finansowe – a w tym za oszustwo kredytowe. Stosownie do art. 297 § 3 k.k. karze nie podlega ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego. Jednak datą graniczną do skorzystania z tej możliwości jest rozpoczęcie postępowania karnego w sprawie oszustwa kredytowego, a więc wszczętego w sprawie o to przestępstwo, a nie dopiero przeciwko konkretnej osobie – co następuje wraz postawieniem zarzutów.

Konstruując linię obrony oskarżonego o popełnienie oszustwa kredytowego należy pamiętać o szeregu okoliczności. Wśród najważniejszych – oczywiście obok standardowych kwestii mających wpływ na poniesienie odpowiedzialności karnej bądź wysokość ewentualnej kary – należy pamiętać o zbiegu przepisów i przestępstw. Otóż dany czyn – i często dzieje się tak w praktyce – może być rozpatrywany bądź, jako oszustwo kredytowe, bądź też jako oszustwo z art. 286 § 1 k.k. czy sfałszowanie dokumentu (art. 270 § 1 i 2 k.k.) lub posłużenie się takim dokumentem (art. 273 k.k.). Zawsze więc należy dążyć do przyjęcia takiej kwalifikacji, która będzie korzystniejsza dla oskarżonego. W końcu od tego może w dużej mierze zależeć wymiar zasądzonej kary.