Odszkodowanie lub zadośćuczynienie – kiedy może zostać zasądzone?

Na gruncie przepisu 46 kodeksu karnego rozróżnić należy odrębnie szkodę i krzywdę. Odszkodowanie będzie należne z tytułu poniesienia szkody o charakterze majątkowym mającym konkretny wymiar ekonomiczny. Odszkodowanie tak rozumiane czerpie swoje podstawy w rozumieniu szkody z jakim mam do czynienia w kodeksie cywilnym, który wskazuje na istnie szkody rzeczywistej i szkody polegającej na utraconych korzyściach. I o ile w przypadku odszkodowania dochodzonego na gruncie cywilnym mamy do czynienia z odszkodowaniem rozumianym stosunkowo wąsko, to na gruncie karnym odszkodowanie jako obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem pełni znacznie szerszą rolę. Odszkodowanie to winno być rozumiane jak najszerzej, aby jak najpełniej zabezpieczyć interesy pokrzywdzonego. W konsekwencji szkoda podlegająca naprawieniu w postępowaniu karnym obejmować powinna nie tylko rzeczywistą stratę (damnum emergens), ale także spodziewane utracone korzyści (lucrum cessans).

Naprawienie szkody to w szczególności wyrównanie straty, którą poszkodowany poniósł. Sąd musi uwzględnić w chwili wyrokowania rozmiary szkody a także zbadać i ustalić wartość tej części wyrządzonej szkody, która została już naprawiana lub pokryta. (wyrok SN z 29.03.2011 r., III KK 392/10, LEX nr 794161).

Artykuł 46 kodeksu karnego daje możliwość zasądzenia nie tylko, ale także jednocześnie obok niego i zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie zasądzone obok odszkodowania musi mieć oparcie w wyrządzonej przestępstwem krzywdzie, bo jako taka krzywda będzie oznaczać szkodę o charakterze niemajątkowym. Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę dotyczy sytuacji, gdy doszło do naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzonego lub do wyrządzenia mu innej krzywdy moralnej (bez spowodowania szkody majątkowej albo obok spowodowania szkody majątkowej)

Podkreślenia wymaga, że sąd skazując może orzec o obowiązku naprawienia przez sprawcę wyrządzonej przestępstwem szkody. Sąd będzie miał obowiązek rozstrzygnięcia w przedmiocie odszkodowania lub zadośćuczynienia jeśli pokrzywdzony złoży wniosek o naprawienia szkody lub zadośćuczynienie. W takim przypadku sąd musi pochylić się nad kwestią poniesionej szkody i jej wysokością a także rozstrzygnąć jakiego rodzaju krzywda została wyrządzona pokrzywdzonemu oraz zważyć w jakiej wysokości zasadne będzie zadośćuczynienie za tak doznane krzywdy.

Pokrzywdzony, a także prokurator, aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć może na podstawie art. 49a kodeksu postępowania karnego wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Zasądzając odszkodowanie lub zadośćuczynienie sąd nie może określać terminów wykonania tego obowiązku gdyż staje się on wykonalny z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 3.03.2011r. II AKa 42/11 określenie przez sąd w wyroku terminu naprawienia szkody, w wypadku orzeczenia tego obowiązku jako środka karnego na podstawie art. 46 § 1 k.k., nie znajduje żadnego oparcia w przepisach Kodeksu karnego.